Поиск по электронной библиотеке

Родился в д. Подлесные Чурачики (Вӑрманхӗрри Чурачӑк) Буинского уезда (ныне Комсомольского муниципального округа Чувашской Республики).
К. Турхан окончил Канашский педагогический техникум (1934), учился в Ленинградском институте журналистики им. В. Воровского. Работал учителем в Чурачикской школе Комсомольского района (1934-1935), редактором (1935-1937, 1940-1941) и главным редактором (1944-1948) Комитета радиоинформации при Совете Министров Чувашской АССР, редактором в Чувашском книжном издательстве (1940-1942), начальником Управления по охране государственных тайн в печати Чувашской АССР (1942-1944). С 1948 г. – писатель-профессионал.
Литературную деятельность начал в 1936 г. с рассказов. Первая книга «Атакӑра» (В атаке) вышла в 1941 г. Первое крупное произведение – роман «Йăмраллă ял» (Деревня в ветлах, 1947). Основной труд – исторический роман-трилогия «Сӗве Атӑла юхса кӗрет» (Свияга впадает в Волгу). В переводе на русский язык издан в 1985, 2013 гг. Перевел на чувашский язык пьесу «Русские люди» К. Симонова, повести «Тарас Бульба» Н. Гоголя, «Двенадцатый год» С. Григорьева и др.
Основные издания: «Йӑмраллӑ ял» (Деревня в ветлах), «Кӗтне хӗрринче» (На Кубне), «Сӗве Атӑла юхса кӗрет» (Свияга впадает в Волгу), «Ҫӗпӗрти тӗлпулусем» (Сибирские встречи) и др.
Награжден орденами Отечественной войны II степени, «Знак Почета», медалями.
Библиография (труды):
1. Сергеев К. Атакӑра : политрук калавӗсем / К. Сергеев. — Шупашкар, 1941. — 92 с.
обл.
2. Турхан, К. Кӗтне хӗрринче : (пӗр класс ачисем) / К. Турхан. — Шупашкар, 1954. — 302 с.
обл.
3. Турхан, К. Сӗве Атӑла юхса кӗрет : истори романӗ : пӗрремӗш кӗнеке. — Шупашкар, 1994. — 607 с.
текст
4. Турхан, Кузьма. Сӗве Атӑла юхса кӗрет : истори романӗ. Иккӗмӗш кӗнеке / Кузьма Турхан.- Шупашкар, 1994. — 559 с.
текст
5. Турхан, К. Сӗве Атӑла юхса кӗрет : 3- мӗш кӗнеке / К. Турхан. — Шупашкар, 1976. — 383 с.
обл.
6. Турхан К. С. Свияга впадает в Волгу : роман / К. С. Турхан. — Шупашкар, 1985. — 544 с.
обл.
7. Турхан, К. Свияга впадает в Волгу : избранное : исторический роман / Кузьма Турхан ; [пер. с чуваш. А. И. Дмитриева ; предисл. Г. И. Федорова ; худож. В. Н. Гончаров]. — Чебоксары : Чувашское книжное издательство, 2013. — 637, [2] с.
текст
8. Турхан, К. С. Пулеметчик Иван Смирнов : [калав] / К. С. Турхан // Вӑрҫӑ калавӗсем / Л. Агаков пухса хатӗрленӗ. — Шупашкар : Чӑваш АССР Государство издательстви, 1958. — С. 192-206.
текст
Библиография:
1. Историлле роман ӑсти : Куҫма Турхан ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитнине халалланӑ литература каҫӗн сценарийӗ / Чӑваш Республикин наци библиотеки, «Чӑваш кӗнеки» центрӗ ; [О. Н. Тимофеева хатӗрленӗ ; Г. П. Соловьева кӑларӑмшӑн яваплӑ]. — Шупашкар, 2015. — 16 с. — (Чӑваш енӗн чаплӑ ҫыннисем, паллӑ кунӗсем ; 14-мӗш кӑларӑм).
2. Ӑсан Уҫӑпӗ. Ячӗ-сумӗ чыслӑ, ӗҫӗ — пархатарлӑ / Ӑсан Уҫӑпӗ // Ялав. — 2000. — № 9. — С. 93-96.. — См. текст
3. Боровкова, В. Г. Куҫма Турхан ҫуралнӑранпа — 100 ҫул / В. Г. Боровкова // Каҫал ен (Комсомольски районӗ). — 2015. — 10 юпа. — С. 2 : ӳкерчӗк.
4. Гордеев, Д. Аслӑ ентешӗм / Д. Гордеев // Ялав. — 1985. — № 10. — С. 21.
5. Гордеев, Д. Манмаҫҫӗ ун ятне ентешӗсем / Д. Гордеев // Хыпар. — 2000. — 31 юпа.. — См. текст
6. Гордеев, Д. Халӑхри ҫын / Д. Гордеев // Ялав. — 1995. — № 10. — С. 89-93.. — См. текст
7. Григорьева, М. Куҫма Турхан эткерлӗхӗ / М. Григорьева // Чӑваш хӗрарӑмӗ. — 2015. — 10 октябрь/юпа (№ 40). — С. 2 : ӳкерчӗк.
8. Давыдов-Анатри, В. Пил / В. Давыдов-Анатри // Хыпар. — 1995. — 7 юпа.
9. Дмитриев, А. Иртнӗ кун ҫути / А. Дмитриев // Тӑван Атӑл. — 2015. — № 10. — С. 37-41 : сӑн ӳкерчӗк.
10. Еливанова, Г. Ӑсчахсем вилме те пӗлеҫҫӗ-и? / Г. Еливанова // Хыпар. — 2005. — 25 юпа. — С. 6.
11. Eфимов, Г. Аслӑ та ӑслӑ юлташӑм / Г. Eфимов // Хыпар. — 2000. — 7 юпа.
12. Ефремова, А. В. Хӑюллӑ ҫыравҫӑ / А. В. Ефремова // Каҫал ен (Комсомольски районӗ). — 2015. — 3 юпа. — С. 3 : сӑн ӳкерчӗк.
13. Желтухин, Г. Халӑх пурнӑҫне анлӑн ҫутатнӑ ҫыравҫӑ / Г. Желтухин // Ҫамрӑксен хаҫачӗ. — 2015. — 24 авӑн (№ 38). — С. 14 : сӑн ӳкерчӗк.
14. Калашникова, Н. Сӗм аваллӑха чӗртекен Куҫма Турхан / Н. Калашникова // Каҫал ен (Комсомольски районӗ). — 2020. — 30 октябрь/юпа (№ 79). — С. 3.
15. Карпова, О. Ӗмӗтленнӗ роман ӑсти / О. Карпова // Хыпар. — 2005. — 25 юпа. — С. 6.
16. Кузьма Турхан // Чӑваш литературин антологийӗ. — Шупашкар, 2003. — [Т. 1] : Проза. — С. 186.
17. Михайлов, Ю. Куҫма Турхана ентешӗсем манмаҫҫӗ / Ю. Михайлов, А. Васильева, Р. Иванова хатӗрленӗ // Хыпар. — 2015. — 22 раштав/декабрь (№ 243). — С. 3.
18. Львов, П. «Нумай пултӑр, лайӑх пултӑр…» / П. Львов // Ялав. — 1975. — № 10. — С. 9.
19. Михайлова, Т. Роман ӑсти / Т. Михайлова // Чӑваш хӗрарӑмӗ. — 2005. — 15-21 юпа (№ 41). — С. 10.
20. Никитина, И. «Сӗве Атӑла юхса кӗрет» роман — аваллӑх тӗкӗрӗ / И. Никитина // Хресчен сасси. — 2015. — 2 октябрь/юпа (№ 61). — С. 6 : сӑн ӳкерчӗк.
21. Паймина, E. К. С. Турхан / Е. Паймина // Пилӗк портрет / Е. Паймина. — Шупашкар, 1957. — С. 20-24.
22. Семенова, О. Асӑну каҫӗ иртнӗ / О. Семенова // Хыпар. — 2000. — 12 юпа.
23. Сӗве Атӑла юхса кӗрет» роман — иртнӗ кун Ҫути хайлавӗ // Тантӑш. — 2015. — 17 раштав (№ 51). — С. 2.
24. Станьял, В. Кузьма Турхан, ӑста ҫыравҫӑ / В. Станьял // Кӑрӑнкӑ кунҫул : хӑтавсен пуххи / В. Станьял. — Шупашкар, 2009. — С. 215-218.
25. Станьял, В. Тавах сана, ӑста ҫыравҫӑ / В. Станьял // Коммунизм ялавӗ. — 1985. — 10 окт.
26. Тихонов, П. Куҫма Турхана чысласа / П. Тихонов // Хыпар. — 2000. — 10 юпа.
27. Туркай, В. Иртнине тӗпчесе пулассишӗн ӗҫленӗ / В. Туркай // Хыпар. — 2000. — 10 юпа.
28. Туркай, В. Тахҫан пулни тепӗр хут чӗрӗлсен : Куҫма Турханӑн «Сӗве Атӑла юхса кӗрет» романне тишкерме хӑтланни / В. Туркай // Тӑван Атӑл. — 2015. — № 10. — С. 42-53 : сӑн ӳкерчӗк.. — См. текст
29. Ула Тимӗр. Атӑл Сӗвене хапӑл… : Куҫма Турхан ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитнӗ май / Ула Тимӗр // Шӑмӑршӑ хыпарӗ. — 2015. — 21 октябрь. — С. 5 : сӑн ӳкерчӗк.
30. Уткин, Г. А. Яла юратакан Турхан / Г. А. Уткин // Ултӑ портрет : очерксем / Г. А. Уткин. — Шупашкар, 2015. — Пиллӗкмӗш кӗнеке. — С. 29-35.
31. Уткин, Г. Яла юратакан Турхан / Г. Уткин // Хыпар. — 1995. — 6 раштав.
32. Харис, Р. Иртнине пӗр-пӗрин хутшӑнӑвӗсене тӗпе хурса ҫутатнӑ / Р. Харис // Хыпар. — 2015. — 15 июль/утӑ. — С. 4.
33. Чӑваш халӑхӗн шавласа, кӗрлесе ҫӳремен сумлӑ ҫыравҫи // Хыпар. — 2015. — 13 октябрь/юпа. — С. 40 : сӑн ӳкерчӗксем.
34. Яковлева, И. Г. К. Турханӑн «Сӗве Атӑла юхса кӗрет» романӗнчи апат-ҫимӗҫ ячӗсен уйрӑмлӑхӗсем / И. Г. Яковлева // Чувашский язык: история, современность, проблемы. — Чебоксары, 2009. — С. 190-195.
35. Ялкир, П. Хӑюллӑ ҫыравҫӑ / П. Ялгир // Чӑваш хӗрарӑмӗ. — 2000. — 7 юпа (№ 40). — С. 2.
36. Яндрова, E. Пирӗн ҫыравҫӑ / E. Яндрова // Каҫал ен (Комсомольски районӗ). — 2000. — 18 юпа.
37. Абрамов, В. А. Турхан (Сергеев) Кузьма Сергеевич / В. А. Абрамов // Чувашская энциклопедия. — Чебоксары, 2011. — Т. 4 : Си-Я. — С. 283.. — См. текст
38. Артемьев, Ю. М. Кузьма Турхан // Ю. М. Артемьев // Чувашская литература : учеб. для 10-11 классов русскояз. шк. / Ю. М. Артемьев. — Чебоксары, 2003. — С. 179-180.. — См. текст
39. Афанасьев, П. Турхан (Сергеев) Кузьма Сергеевич / П. Афанасьев // Писатели Чувашии / П. Афанасьев. — Чебоксары, 2006. — С. 429-430.. — См. текст
40. В честь Кузьмы Турхана // Чебоксарские новости. — 2000. — 10 окт.
41. Данилов, Н. Ф. Язык и стиль романа К. Турхана «Йӑмраллӑ ял» («Деревня в ветлах») / Н. Ф. Данилов // Записки / Науч.-исслед. ин-т яз., лит. и истории при Совете Министров Чуваш. АССР). — Чебоксары, 1953. — Вып. 7. — С. 101-153.
42. Калган, А. В расцвете творчества / А. Калган // Советская Чувашия. — 1975. — 8 окт.
43. Мышкина, А. Ф. Кузьма Сергеевич Турхан: 1915-1988. В романах — судьба народа / А. Ф. Мышкина // Писатели. — Чебоксары, 2008. — С. 299-308.. — См. текст
44. Сергеев Кузьма Сергеевич (Турхан) // Энциклопедия чувашской журналистики и печати. — Чебоксары, 2014. — С. 392.
45. Тимофеева, А. Светлые мечты писателя / А. Тимофеева // Чӑваш тӗнчи = Чувашский мир. — 2015. — 22 октябрь/юпа (№ 6). — С. 9 : фот.
46. Тимуков, А. Н. Турхан (Сергеев) Кузьма Сергеевич / А. Н. Тимуков // Краткая чувашская энциклопедия. — Чебоксары, 2001. — С. 411.
47. Уткин, Г. А. Сергеев (Кузьма Турхан) Кузьма Сергеевич / Г. А. Уткин, Г. Н. Ксенофонтов // Энциклопедия Комсомольского района. — Чебоксары, 2009. — С. 334.
48. Ялгир, П. Турхан (Сергеев) Кузьма Сергеевич / П. Ялгир // Литературный мир Чувашии / П. Ялгир. — Чебоксары, 2005. — С. 118.