Турхан, Кузьма Сергеевич (чувашский писатель; 08.10.1915-29.05.1988)
Чувашский писатель, переводчик, лауреат Государственной премии Чувашии им. К. Иванова (1977), член Союза писателей СССР (1952), участник советско-финляндской войны

Родился в д. Подлесные Чурачики (Вӑрманхӗрри Чурачӑк) Комсомольского района Чувашской Республики.

К. Турхан – выпускник Канашского педагогического техникума, Ленинградского института журналистики им. В. Воровского. Работал учителем, редактором Чувашского книжного издательства, главным редактором Комитета радиоинформации при Совнаркоме Чувашской АССР, начальником Главлита Чувашской АССР. С 1948 г. – писатель-профессионал.

Известен как прозаик и переводчик. Литературную деятельность начал в 1936 г. с рассказов. Первая книга «Атакӑра» (В атаке) вышла в 1941 г. Основной труд прозаика – исторический роман-трилогия «Сӗве Атӑла юхса кӗрет» (Свияга впадает в Волгу). В переводе на русский язык издан в 1985 г.). Перевел на чувашский язык пьесу «Русские люди» К.М. Симонова, повести «Тарас Бульба» Н.В. Гоголя, «Двеннадцатый год» С.Т. Григорьева и др.

Основные издания: «Йӑмраллӑ ял» (Деревня в ветлах), «Кӗтне хӗрринче» (На Кубне), «Сӗве Атӑла юхса кӗрет» (Свияга впадает в Волгу), «Ҫӗпӗрти тӗлпулусем» (Сибирские встречи) и др.

Награжден орденами Отечественной войны II степени, «Знак Почета».

Библиография (труды):
1. Сергеев К. Атакӑра : политрук калавӗсем / К. Сергеев. — Шупашкар, 1941. — 92 с.
обл.
2. Турхан, К. Кӗтне хӗрринче : (пӗр класс ачисем) / К. Турхан. — Шупашкар, 1954. — 302 с.
обл.
3. Турхан, К. Сӗве Атӑла юхса кӗрет : истори романӗ : пӗрремӗш кӗнеке. — Шупашкар, 1994. — 607 с.
текст
4. Турхан, Кузьма. Сӗве Атӑла юхса кӗрет : истори романӗ. Иккӗмӗш кӗнеке / Кузьма Турхан.- Шупашкар, 1994. — 559 с.
текст
5. Турхан, К. Сӗве Атӑла юхса кӗрет : 3- мӗш кӗнеке / К. Турхан. — Шупашкар, 1976. — 383 с.
обл.
6. Турхан К. С. Свияга впадает в Волгу : роман / К. С. Турхан. — Шупашкар, 1985. — 544 с.
обл.
7. Турхан, К. Свияга впадает в Волгу : избранное : исторический роман / Кузьма Турхан ; [пер. с чуваш. А. И. Дмитриева ; предисл. Г. И. Федорова ; худож. В. Н. Гончаров]. — Чебоксары : Чувашское книжное издательство, 2013. — 637, [2] с.
текст
8. Турхан, К. С. Пулеметчик Иван Смирнов : [калав] / К. С. Турхан // Вӑрҫӑ калавӗсем / Л. Агаков пухса хатӗрленӗ. — Шупашкар : Чӑваш АССР Государство издательстви, 1958. — С. 192-206.
текст

Библиография:
1. Историлле роман ӑсти : Куҫма Турхан ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитнине халалланӑ литература каҫӗн сценарийӗ / Чӑваш Республикин наци библиотеки, «Чӑваш кӗнеки» центрӗ ; [О. Н. Тимофеева хатӗрленӗ ; Г. П. Соловьева кӑларӑмшӑн яваплӑ]. — Шупашкар : Чӑваш Республикин наци библиотеки, 2015. — 16 с. — (Чӑваш енӗн чаплӑ ҫыннисем, паллӑ кунӗсем ; 14-мӗш кӑларӑм).
2. Ӑсан Уҫӑпӗ. Ячӗ-сумӗ чыслӑ, ӗҫӗ — пархатарлӑ / Ӑсан Уҫӑпӗ // Ялав. — 2000. — № 9. — С. 93-96.. — См. текст
3. Боровкова, В. Г. Куҫма Турхан ҫуралнӑранпа — 100 ҫул / В. Г. Боровкова // Каҫал ен ( Комсомольски районӗ). — 2015. — 10 юпа. — С. 2 : ӳкерчӗк. — (2015 ҫул — Литература ҫулталӑкӗ).
4. Гордеев, Д. Аслӑ ентешӗм / Д. Гордеев // Ялав. — 1985. — № 10. — С. 21.
5. Гордеев, Д. Манмаҫҫӗ ун ятне ентешӗсем / Д. Гордеев // Хыпар. — 2000. — 31 юпа.. — См. текст
6. Гордеев, Д. Халӑхри ҫын / Д. Гордеев // Ялав. — 1995. — № 10. — С. 89-93.. — См. текст
7. Григорьева, М. Куҫма Турхан эткерлӗхӗ : [Чӑваш Республикин наци библиотекинче Куҫма Турханӑн литература каҫӗ иртни ҫинчен] / М. Григорьева // Чӑваш хӗрарӑмӗ. — 2015. — 10 октябрь/юпа (№ 40). — С. 2 : ӳкерчӗк.
8. Давыдов-Анатри, В. Пил / В. Давыдов-Анатри // Хыпар. — 1995. — 7 юпа.
9. Дмитриев, А. Иртнӗ кун ҫути : [Куҫма Турханӑн «Сӗве Атӑла юхса кӗрет» романӗ ҫинчен] / А. Дмитриев // Тӑван Атӑл. — 2015. — № 10. — С. 37-41 : сӑн ӳкерчӗк.
10. Еливанова, Г. Ӑсчахсем вилме те пӗлеҫҫӗ-и? / Г. Еливанова // Хыпар. — 2005. — 25 юпа. — С. 6.
11. Eфимов, Г. Аслӑ та ӑслӑ юлташӑм / Г. Eфимов // Хыпар. — 2000. — 7 юпа.
12. Ефремова, А. В. Хӑюллӑ ҫыравҫӑ / А. В. Ефремова // Каҫал ен (Комсомольски районӗ). — 2015. — 3 юпа. — С. 3 : сӑн ӳкерчӗк.
13. Желтухин, Г. Халӑх пурнӑҫне анлӑн ҫутатнӑ ҫыравҫӑ / Г. Желтухин // Ҫамрӑксен хаҫачӗ. — 2015. — 24 авӑн (№ 38). — С. 14 : сӑн ӳкерчӗк.
14. Карпова, О. Ӗмӗтленнӗ роман ӑсти / О. Карпова // Хыпар. — 2005. — 25 юпа. — С. 6.
15. Кузьма Турхан // Чӑваш литературин антологийӗ. — Шупашкар, 2003. — [Т. 1] : Проза. — С. 186.
16. Львов, П. «Нумай пултӑр, лайӑх пултӑр…» / П. Львов // Ялав. — 1975. — № 10. — С. 9.
17. Михайлова, Т. Роман ӑсти / Т. Михайлова // Чӑваш хӗрарӑмӗ. — 2005. — 15-21 юпа (№ 41). — С. 10.
18. Никитина, И. «Сӗве Атӑла юхса кӗрет» роман — аваллӑх тӗкӗрӗ : [Куҫма Турхан ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитнӗ май] / И. Никитина // Хресчен сасси. — 2015. — 2 октябрь/юпа (№ 61). — С. 6 : сӑн ӳкерчӗк.
19. Паймина, E. К. С. Турхан // Паймина, E. Пилӗк портрет / Е. Паймина. — Шупашкар, 1957. — С. 20-24.
20. Семенова, О. Асӑну каҫӗ иртнӗ / О. Семенова // Хыпар. — 2000. — 12 юпа.
21. Станьял, В. Тавах сана, ӑста ҫыравҫӑ / В. Станьял // Коммунизм ялавӗ. — 1985. — 10 окт.
22. Тихонов, П. Куҫма Турхана чысласа / П. Тихонов // Хыпар. — 2000. — 10 юпа.
23. Туркай, В. Иртнине тӗпчесе пулассишӗн ӗҫленӗ / В. Туркай // Хыпар. — 2000. — 10 юпа.
24. Туркай, В. Тахҫан пулни тепӗр хут чӗрӗлсен : Куҫма Турханӑн «Сӗве Атӑла юхса кӗрет» романне тишкерме хӑтланни / В. Туркай // Тӑван Атӑл. — 2015. — № 10. — С. 42-53 : сӑн ӳкерчӗк.. — См. текст
25. Ула Тимӗр. Атӑл Сӗвене хапӑл… : Куҫма Турхан ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитнӗ май / Ула Тимӗр // Шӑмӑршӑ хыпарӗ. — 2015. — 21 октябрь. — С. 5 : сӑн ӳкерчӗк.
26. Уткин, Г. А. Яла юратакан Турхан // Уткин, Г. А. Ултӑ портрет : очерксем / Г. А. Уткин. — Шупашкар, 2015. — Пиллӗкмӗш кӗнеке. — С. 29-35.
27. Уткин, Г. Яла юратакан Турхан / Г. Уткин // Хыпар. — 1995. — 6 раштав.
28. Харис, Р. Иртнине пӗр-пӗрин хутшӑнӑвӗсене тӗпе хурса ҫутатнӑ : [Куҫма Турханӑн «Сӗве Атӑла юхса кӗрет» романӗ ҫинчен] / Р. Харис // Хыпар. — 2015. — 15 июль/утӑ. — С. 4.
29. Чӑваш халӑхӗн шавласа, кӗрлесе ҫӳремен сумлӑ ҫыравҫи // Хыпар. — 2015. — 13 октябрь/юпа. — С. 40 : сӑн ӳкерчӗксем.
30. Яковлева, И. Г. К. Турханӑн «Сӗве Атӑла юхса кӗрет» романӗнчи апат-ҫимӗҫ ячӗсен уйрӑмлӑхӗсем / И. Г. Яковлева // Чувашский язык: история, современность, проблемы. — Чебоксары, 2009. — С. 190-195.
31. Ялкир, П. Хӑюллӑ ҫыравҫӑ / П. Ялгир // Чӑваш хӗрарӑмӗ. — 2000. — 7 юпа (№ 40). — С. 2.
32. Яндрова, E. Пирӗн ҫыравҫӑ / E. Яндрова // Каҫал ен (Комсомольски районӗ). — 2000. — 18 юпа.
33. Абрамов, В. А. Турхан (Сергеев) Кузьма Сергеевич / В. А. Абрамов // Чувашская энциклопедия. — Чебоксары, 2011. — Т. 4 : Си-Я. — С. 283.. — См. текст
34. Артемьев, Ю. М. Кузьма Турхан // Артемьев, Ю. М. Чувашская литература : учеб. для 10-11 классов русскояз. шк. / Ю. М. Артемьев. — Чебоксары, 2003. — С. 179-180.. — См. текст
35. Афанасьев, П. Турхан (Сергеев) Кузьма Сергеевич / П. Афанасьев // Писатели Чувашии / П. Афанасьев. — Чебоксары, 2006. — С. 429-430.. — См. текст
36. В честь Кузьмы Турхана // Чебоксарские новости. — 2000. — 10 окт.
37. Данилов, Н. Ф. Язык и стиль романа К. Турхана «Йӑмраллӑ ял» («Деревня в ветлах») / Н. Ф. Данилов // Записки / Науч.-исслед. ин-т яз., лит. и истории при Совете Министров Чуваш. АССР). — Чебоксары, 1953. — Вып. 7. — С. 101-153.
38. Калган, А. В расцвете творчества / А. Калган // Советская Чувашия. — 1975. — 8 окт.
39. Мышкина, А. Ф. Кузьма Сергеевич Турхан: 1915-1988. В романах — судьба народа / А. Ф. Мышкина // Писатели. — Чебоксары, 2008. — С. 299-308. . — См. текст
40. Сергеев Кузьма Сергеевич (Турхан) // Энциклопедия чувашской журналистики и печати. — Чебоксары, 2014. — С. 392.
41. Тимофеева, А. Светлые мечты писателя / А. Тимофеева // Чӑваш тӗнчи = Чувашский мир. — 2015. — 22 октябрь/юпа (№ 6). — С. 9 : фот.
42. Тимуков, А. Н. Турхан (Сергеев) Кузьма Сергеевич // Краткая чувашская энциклопедия. — Чебоксары, 2001. — С. 411.
43. Уткин, Г. А. Сергеев (Кузьма Турхан) Кузьма Сергеевич / Г. А. Уткин, Г. Н. Ксенофонтов // Энциклопедия Комсомольского района. — Чебоксары, 2009. — С. 334.
44. Ялгир, П. Турхан (Сергеев) Кузьма Сергеевич / П. Ялгир // Литературный мир Чувашии / П. Ялгир. — Чебоксары, 2005. — С. 118.