«Чӑваш ҫамрӑкӗсем ҫурхи ӗҫсем вӗҫленнӗ хыҫҫӑн, ҫуллахисем пуҫланиччен, ятарласа вӑйӑ (уяв) ирттернӗ. Чылай вырӑнта вӗсем Çимӗкрен пуҫласа Питравчченех пынӑ… Ялсенчи хӗрсемпе каччӑсем юрӑ юрласа, ташласа савӑнма, хавасланма, пӗр-пӗринпе паллашма яланхи пӗр вырӑнта пуҫтарӑннӑ. Çамрӑксен вӑййисен тӗп тӗллевӗ вӑйӑ-кулӑпа савӑнӑҫра кӑна мар, вӑл чылай тарӑнрах пытарӑннӑ. Чӑвашсем тырӑ-пулӑ, пахча ҫимӗҫ ӳстерсе паракан ҫӗре чӗрӗ чунпа – Амапа танлаштарнӑ. Çурхи вӑйӑсене Çӗре – Амана – пӗтӗленсе юлма пулӑшма тесе ирттернӗ…» (С. 122-123).
.
Т. И. Семенова «Чӑваш ҫамрӑкӗсен уяв (вӑйӑ) юррисен хӑйне евӗрлӗхӗ»
Çак йӑла Н. И. Ашмаринӑн «Чӑваш сӑмахӗсен кӗнекин» 5-мӗш кӑларӑмӗнче те ҫырӑнса юлнӑ: «Çимӗк умӗн усем вӑййа тухма пуҫлаҫҫӗ», – тенӗ унта (С. 292).
Вырӑссен паллӑ ҫыравҫи, Самар тӑрӑхӗнчи ҫурҫӗр районӗсенче чукун ҫул турттарас енӗпе ӗҫлекен инженер Н. Г. Гарин-Михайловский чӑваш ялӗсенче XIX ӗмӗр вӗҫнелле пулнӑ. Вӑл час-часах чӑвашсемпе тӗл пулнӑ, вӗсемпе калаҫнӑ. Вӑл «Параш ялӗнче. Ҫурхи уяв : «В сутолоке провинциальной жизни» очеркӗнче» чӑвашсем уявра савӑннине илемлӗн ҫырса кӑтартнӑ: «Ман пата ҫывӑхарсан, хӗрсем алла-аллӑн тытӑнчӗҫ те, пӗр пысӑк ҫавра туса, юрла пуҫларӗҫ. Вӗсен вӑййи те, юрри те ҫав тери оригиналлӑ-мӗн: эп ун пеккине нихӑҫан та курманччӗ те, илтменччӗ те. Урӑхла каласан – эп ҫав тамашана сцена ҫинче, балетра, оперӑра курнӑччӗ. Анчах ку балет та, опера та мар, ку – пурнӑҫ. Пысӑк ҫаврака карта ерипен юхса шӑвать: хӗрсем пӗр-пӗрин хыҫҫӑн пичӗсене карта варри енерех ҫавӑрса, утаҫҫӗ. Пӗр утӑмне пысӑккӑн ярса пусаҫҫӗ, чарӑнаҫҫӗ те— ерипен тепӗр урине сиктереҫҫӗ. Мӗн вӑл опера, мӗн романс?! Вӗсенчен пулать-и ҫак яланах ҫамрӑк ҫуркунне ырӑ шӑршине, вӗҫсе иртен ӗмӗрсемшӗн ачашшӑн хуйхӑрнине систересси-туйтарасси? Епле туйтарӗҫ вӗсем пурне те ҫӗмӗрекен самантсем витӗр икӗ пин ҫултан та хӑйӗн авалхи сӑн-сӑпатне ку тарана ҫитернӗ халӑхӑн юррине? Ун пек юрра шухӑшласа кӑларма пулать-ши вара?…» (С. 73).
Г. Тимофеев этнограф «Тӑхӑрьял» очеркӗнче ҫуллахи уяв ҫинчен ҫапла ҫырса пӗлтерет: «Малтан урама тухсанах ҫаплалла майлӑ. Акӑ аранҫӗ тӑрсан, лере унта-кунта ҫитӗннӗ хӗрсемпе ҫитӗннӗ каччӑсем выляма тытӑнаҫҫӗ. Тӗттӗм пулса килет. Ватӑсем-ҫамрӑксем пурте ҫывӑрма кӗреҫҫӗ. Леш ӳснӗ ҫамрӑксем кӗвӗ калама тытӑнаҫҫӗ. Çулахи ҫӗр тӳлек. Унта-кунта шӑпчӑк сасси, унта-кунта вӑрманта кукку авӑтнисем илтӗнеҫҫӗ. Урам варри ешӗл курӑк: тусан таврашӗ ҫук-ха. Сасӑ таҫта ҫитиччен янраса каять. Уйӑх ҫути ҫеп-ҫемҫе, темӗскерле шурӑрах ҫутӑ. Таҫта инҫетри ялсенче йытӑ сасси илтӗнет, ҫывӑх ялта хӗрсем кӗвӗ калаҫҫӗ. Çавӑн пек чухне вара хамӑр ял хӗрӗсем-каччисем, икӗ тӗмере янратса, пӗрне-пӗри итлесе, кӗвӗ калаҫҫӗ. Хайсем епле килте пурӑннине, вӑййа тухса епле вылянине, вӗсем ҫумӗнчен ыттисем мӗн-мӗн курнине, ҫав вӑйӑ хайсене епле туйӑннине, хӗрпе качча уйрӑмне кала-кала юрлаҫҫӗ вара. Вӑл сасса шӑрантараҫҫӗ-ҫке! Пӗри ытлашши кӑшкӑрмас, тепӗри юрламасӑр тӑмас. Пурте пӗр васкамасӑр, «сассӑмӑр таҫта ҫитиччен кайтӑр, тахшийӗн чӗринех пырса ҫыпҫӑнтӑр та, авалхи-хальхи пурнӑҫне мӗн иккенне шухӑшласа пӑхтӑр» тенӗ пек, урамра ҫавӑрӑна-ҫавӑрӑна кӗвӗ калаҫҫӗ… Пӗрин хӑлхине те кӗмесӗр юлмас вӑл кӗвӗ сасси: хӑшне шухӑша та ярать-тӑр вӑл, хӑшне йӗртет те-тӗр вӑл, хӑшне ҫамрӑк ӑс та паркалать-тӑр вӑл. Çав тери чӗрене тивекен япала! Хӗрсем икӗ тӗмене пуҫтарӑннӑ та икӗ тӗмере кӗвӗ калаҫҫӗ. Алла-аллӑн тытӑҫса ҫаврака карта ҫавӑрса илнӗ вӗсем. Хӑйсем кӗвӗ калаҫҫӗ: сассисене чухлаҫҫӗ те пӗр-пӗрин ҫине пӑхаҫҫӗ, картипелен ҫавӑрӑнаҫҫӗ. Çавӑрӑнсан-ҫавӑрӑнсан, кӗввине уйрӑм-уйрӑм каласан-каласан, икӗ вӑйӑ пӗр тӗмене пухӑнса калама пӗр тӗмерен тепӗр тӗмене каяҫҫӗ вара. Кусем кунтан лерелле урам тӑрӑх кӗвӗ каласа пыраҫҫӗ, лешсем лере кӑсене кӗтсе калаҫҫӗ. Пырса ҫите пуҫласан, лешсен карти ҫурмаран татӑлать те, кӑсене хӑйсем хушшине кӳртеҫҫӗ. Хӑй пӗр пысӑк карта пулса тӑрать ҫапла. Акӑ кӗвве тата ытларах тытӑнса калаҫҫӗ. Пайтахчен ҫапла тӗмере каласа тӑраҫҫӗ-тӑраҫҫӗ те вайӑран саланаҫҫӗ… Эрнекунпа вырсарникун хӗрсем шурӑ кӗпесем тӑхӑнса, тухья-тенкӗ тӑхӑнса-ҫакса «уяв» тӑваҫҫӗ. Кӑнтӑрла тӗлне ҫапла шап-шурӑ та ҫап-ҫутӑ тумланса тухаҫҫӗ те урам тарӑх кӗвӗ каласа ҫӳреҫҫӗ. Ǎҫта тӑкӑрлӑк тӗлне-мӗне ҫереме ҫитсен, чарӑнса каҫхинехи пек кӗвӗ каласа тӑраҫҫӗ. Калаҫҫӗ-калаҫҫӗ те тата малалла утаҫҫӗ. Унтан хире те каяҫҫӗ… Ĕлӗк «уява» старастасемпе, теҫетниксемпе тутаратчӗҫ, тет. Вуникӗ кун хушши вут чӗртме, яшка-ҫӑкӑр пӗҫерме, пир-авӑр тӗртме, кӗпе-йӗм ҫума, чӑпӑркка шартлаттарма, юпа шӑтӑк-мӗн алтма юрамасчӗ, тет. Каҫхине ҫав «ятлӑ ҫынсем» шаккаса, каласа ҫӳретчӗҫ, тет: «ыран уяв тӑватпӑр, вут-кӑвар ан чӗртӗр, ҫапла-капла ан тавӑр», тетчӗҫ, тет. Халӗ вӑл таврашсем ҫук ӗнтӗ. Пирӗн енче авал «ҫинҫе» тетчӗҫ, ҫапла тӑватчӗҫ. Çав пирӗн «ҫинҫе» тиекенни вырӑнне ку енчи чӑвашсем уяв тунӑ» (С. 159-161).
М. Сениэль поэт ҫамрӑксен уявӗ ҫинчен «Уяв ӗшни» (с. 7-54) поэма ҫырнӑ. Поэмӑра автор вӑл вӑхӑтри ҫамрӑксен уявӗ ҫинчен уҫӑмлӑн та ӗненмелле ҫырса кӑтартнӑ.